'Zenpresident' komt voor Europa op historisch moment

Beste Herman van Rompuy,

U wordt 'Europees president' op een historisch moment in de geschiedenis van Europa en zelfs van de wereld. Twintig jaar na de val van de Muur kan ik alleen maar hopen dat u zich daar scherp van bewust bent. En dat u erin zult slagen Europa over zijn eigen schaduw heen te laten stappen. De schaduw van overal oplevend eng nationalisme en egoïsme, de krachten die Europa altijd weer oorlog en ellende hebben gebracht.

TAFELSPRINGERS

Ik ben blij met uw verkiezing, want Europa heeft geen tafelspringers nodig zoals Tony Blair maar wel wijze, niet-zelfingenomen en bedachtzame mensen. Mensen die niet zichzelf, maar wel een concrete visie en projecten naar voren schuiven en voorleggen aan de bevolking. Projecten die op de langere termijn goed zijn voor de bijna 500 miljoen inwoners van de Europese Unie, op wereldvlak nog steeds de meest geslaagde oefening in conflictpreventie. Projecten die goed zijn voor alle mensen die leven op aarde, nu en in de toekomst. Dat soort projecten kan alleen komen van Europese leiders 'ouderwetse stijl'. Mensen die met kalme vastberadenheid nog kunnen denken in het algemeen (Europese) belang. Politici met meer langetermijn-'zen' dan kortetermijn-'zin'.

Misschien is het goed voor uw aantreden op 1 januari 2010 nog eens de klassiekers over de geschiedenis van de Europese integratie door te nemen. Want daar liggen antwoorden op vragen hoe het verder moet met Europa.

Lees vooral de Europese oervaders: Jean Monnet en uw partijgenoot Robert Schuman. Op 9 mei 1950 sprak Schuman, de toenmalige Franse minister van Buitenlandse Zaken, op de radio een historische speech waarin hij het overwonnen Duitsland een buitengewoon aanbod deed: het delen van de controle over de kolen- en staalindustrie. Via een nieuwe supranationale organisatie (de latere EGKS) zouden aartsvijanden Frankrijk en Duitsland de controle over die voor de wederopbouw van het vernietigde Europa uiterst cruciale industrie gaan delen. Schuman besloot met de historische woorden: 'Het zal voortaan ondenkbaar en onmogelijk zijn dat Frankrijk en Duitsland nog oorlog voeren.'

Schuman bedacht het idee van de EGKS niet zelf. Dat deed de Franse jurist Jean Monnet al in 1943. Hij trok lessen uit de New Deal van president Franklin Roosevelt, het Amerikaanse antwoord op de Grote Depressie van de jaren 30. Een van de belangrijke projecten van de New Deal was de oprichting van de 'Tennessee Valley Authority' (TVA). Dit overheidsprogramma liet zeven staten rond de Tennesseerivier samenwerken en hun wederzijdse wantrouwen overwinnen. Het programma had een enorme invloed op landbouwgebied, irrigatie, waterkwaliteit en elektriciteitsopwekking met waterkracht. Het zorgde voor het aantrekken van nieuwe bedrijven en de creatie van nieuwe jobs.

LINK

Op dat model baseerde Monnet zich. Het bestaat nog steeds. Senator George W. Norris, de geestelijke vader van de TVA, zei tijdens de Tweede Wereldoorlog: 'Ik ben oneindig trots op de grote bijdragen die TVA heeft geleverd, die pas volledig duidelijk zullen worden totdat vrede terugkeert op deze gepijnigde wereld.'

Dat is meteen de historische link met het heden. Bijna zestig jaar na de speech van Schuman is het weer tijd voor een langetermijnvisie die de rest van de wereld kan inspireren en een getormenteerde wereld weer perspectief kan bieden.

Een aantal crisissen teisteren ons. Vooreerst de energiecrisis, met eindige, dure en vervuilende fossiele brandstoffen die bovendien een dodelijke afhankelijkheid creëren van ondemocratische machten in Rusland, het Midden-Oosten en elders. Er zijn ook de donkere wolken van de ecologische crisis, verzinnebeeld door de klimaatverandering. Onze westerse manier van leven, die roofbouw pleegt op planeet Aarde en ons doet afstevenen op een ongekende catastrofe. Ten slotte ook de financieel-economische crisis, met daaraan gekoppeld toenemende werkloosheid, honger en armoede. Hier in de EU, maar ook elders in de wereld. Die crisissen maken duidelijk dat we op een kruispunt zitten. En dat we nood hebben aan een zeer concreet Europees project.

EUROPESE RAAD

Het verbaast me dat de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders, waarvan u straks de voorzitter wordt, niet nauwgezetter impulsen geeft om die grote crisissen daadkrachtig aan te pakken. Het kan nochtans, via een Green New Deal en de oprichting van een Europese Gemeenschap voor Duurzame Energie (European Community for Renewable Energy, ERENE).

Net als in de begindagen van Europa met de EGKS moeten we nu weer zo'n Europees project lanceren. We moeten vertrekken van nieuwe ambitieuze plannen voor een pan-Europees elektriciteitsnet ('supergrid') dat alle landen kan koppelen aan duurzame stroomproductie op de Noordzee, op waterkrachtcentrales in Noorwegen, zonnecentrales in Spanje, windcentrales in Portugal, en biomassacentrales in Oost-Europa. Het delen van ons enorme potentieel aan duurzame energie is het pad weg uit de klimaat- en energieproblemen. Het is de route naar nieuwe technologie en duurzame jobcreatie. Dat plan zal echter duur zijn en het vereist langetermijnkeuzes. Die kunnen alleen collectief gemaakt worden, net als destijds in Tennessee Valley. De 27 politici die u straks 'voor gaat zitten' daarvan overtuigen lijkt mij een immens belangrijke taak.

WAAN

Joschka Fischer, de voormalige Duitse minister van Buitenlandse Zaken, schreef onlangs: 'De jaren sinds de val van de Berlijnse Muur waren rijk aan ingrijpende veranderingen, maar de echte tijd van omwentelingen ligt nog voor ons. De opwarming van de aarde is niet meer dan het topje van de ijsberg waarop wij welbewust, met wijdopen ogen, afkoersen. Het gaat er nu om dat landen mondiaal en eensgezind in actie komen. 20 jaar na Berlijn roept Kopenhagen.' (De Tijd, 7 november) Een nieuwe industriële revolutie staat in de steigers. We moeten bouwen aan een nieuw soort economie die koolstofarm is, niet vervuilend en geen roofbouw pleegt op het ruimteschip Aarde.

De 27 staatshoofden en regeringsleiders moeten weg van het kortetermijndenken, de waan van alle dag. Ze moeten in nauwe samenwerking met de vakministers, de leden van de Europese Commissie, het Europees Parlement en de hele civiele samenleving het voortouw nemen in een radicaal anders en nieuw beleid.

Europese burgers roepen u, beste zenpresident. Hoort u ze? In een stil moment?

Bart Staes

(OPinie verschenen in DE TIJD van 21 november 2009)